نزاع اخباریان و اصولیان از نگاه هاینس هالم

هاینس هالم [Heinz Halm] در کتاب «تشیع» ترجمه محمد تقی اکبری صفحه 183 می نویسد:

اصولیان پیروز این اصل اخباریان را دایر بر آن‌که فقط کلام قرآنى و روایات امامان راهنماى مؤمنان است، به‌عنوان نوعى بدعت محکوم کردند و ملاّ محمد امین استرآبادى (م ١٠٣٣/١۶٢۴) را مسؤول آن دانستند. این دیدگاه از نظر تاریخى درست نیست، زیرا درحقیقت، مکتب اصولیان خود بدعتى بود که نشانه‌هاى آن را در گذشته تا زمان رواج علم کلام در تحصیلات دینى به همّت شیخ مفید و مکتب او مى‌توان دنبال کرد.

توسّل اصولیان به عقل در برابر مراعات مطلق نقل، چند مفهوم مهم در برداشت. در حالى‌که اخباریان حدیث را تنها منبع موثق مى‌شناختند و بنابراین مرجعیّت کامل را به امام غایب واگذاشتند، اصولیان مرجعیّت اشخاص زنده را جایگزین آن کردند. امام «از وظایف خود در مقام رئیس واقعى حکومت آینده محروم مى‌شود» و نمایندگى جمعى جاى او را مى‌گیرد؛ نقش او تا حدّ نقش یک قدیس تنزّل مى‌یابد، یعنى کسى که در مسائل مبتلا به روزمره به‌عنوان مدافع مردم به او متوسّل مى‌شوند. در حالى‌که به عقیدۀ اخباریان، فرد مؤمن مى‌تواند در تمام مسائل اعتقادى از حدیث به یقین مطلق برسد، اجتهاد اصولیان فقط مى‌تواند به یک ظنّ منتهى شود.

احادیث کامل الزیارات

مرحوم ابن قولویه در مقدمه «کامل الزیارات» می نویسد:

و لم أخرج فیه حدیثا روی عن غیرهم إذا کان فیما روینا عنهم من حدیثهم ص- کفایة عن حدیث غیرهم و قد علمنا أنا لا نحیط بجمیع ما روی عنهم فی هذا المعنى و لا فی غیره لکن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا رحمهم الله برحمته و لا أخرجت فیه حدیثا روی عن الشذاذ من الرجال یؤثر ذلک عنهم عن المذکورین غیر المعروفین بالروایة المشهورین بالحدیث و العلم 

از عبارات مرحوم ابن قولویه در مقدمه کامل الزیارات این طور برداشت می شود که وی نه تنها از معروفین به علم و حدیث - که از ثقات هم بالاتر اند - روایت کرده است بلکه از شذاذ هم روایت نکرده است ولو ثقه هم باشد، پس ایشان ملاک های سختگیرانه تری برای احادیث کامل الزیارات داشته اند، در آنجا می فرماید که از کسانی که اهل روایت است، روایت نکرده و معنای آن شاید این باشد که از کسانی که فقط اهل روایت حدیث ان، حدیث خوان ان، اهل درایت و فهم حدیث نیستند روایت نکرده است، بلکه از علما روایت کرده است.

استاد صالح جواد